شمس‌الدین ابوالفرج عبدالرحمن بن محمد بن احمد آلقدامهشمسالدین ابوالفرج عبدالرحمن بن محمد، از شخصیت‌های آلِ قُدامه، می‌باشد؛ این خاندان، خاندانی فلسطینیُ الاصل و حنبلی‌مذهب که فقیهان، مُسندان، حافظان و قاضیان بسیاری از آن برخاستند و فعالیت علمی ــ دینی آنان در اندیشۀ اسلامی آن روزگار و گسترش مذهب حنبلی تأثیر بزرگی به جای نهاد. ۱ - معرفی اجمالیشمسالدین ابوالفرج عبدالرحمن بن محمد بن احمد بن محمد بن قدامه (۵۹۷-۶۸۲ق/۱۲۰۰-۱۲۸۳م). وی در دیر دامنۀ کوه قاسیون به دنیا آمد. [۱]
ابن رجب، زین‌الدین، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۱، ص۳۰۴۹، قاهره، ۱۳۷۲ق.
۲ - اساتیداز پدر و عمویش موفق‌الدین و نت الطراح و ابن طبرزد و بعداً در مکه از ابوالمجد قزوینی و ابن باسویه، و در مدینه از ابوطالب عبدالمحسن حفیفی حدیث شنید. [۲]
ذهبی، شمس‌الدین محمد، العبر، ج۳، ص۳۵۰، به کوشش ابوهاجر محمد السعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۹۸۵م.
صیدلانی و ابن جوزی و گروهی دیگر به وی اجازۀ روایت حدیث دادند. شمس‌الدین اصول را نزد سیف آمِدی و فقه را نزد عمویش آموخت و کتاب المقنع را در ۱۰ جلد شرح کرد، اما بخش بزرگ این شرح را از کتاب دیگر عمویش المغنی گرفت. [۴]
ابن رجب، زین‌الدین، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۳۰۴، قاهره، ۱۳۷۲ق.
۳ - قاضی القضاتی دمشقوی نخستین کس از آل قدامه است که در ۶۶۴ق/۱۲۶۶م قاضی القضاتی حنبلیان را در دمشق به عهده گرفت. شمس‌الدین بر خلاف میل خود، ۱۲ سال در این سمت ماند، اما در برابر کار خود مزد دریافت نکرد و سپس کناره گرفت. مسند قضای حنبلیان همچنان بی‌قاضی ماند تا آن‌که فرزندش نجم‌الدین عهده‌دار آن شد. [۵]
ابن رجب، زین‌الدین، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۳۰۶، قاهره، ۱۳۷۲ق.
وی از دانشمندان بافضیلت روزگار خود به شمار می‌رفت و ریاست مذهبی حنبلیان و مشیخت مدرسۀ دارالحدیث اشرفیّه را به عهده داشت و مدت‌ها در قاسیون قضاوت کرد و خطبه خواند.۴ - شاگردانتقیالدّین ابن تیمیّه و مجدالدّین اسماعیل و ابن محمد حرّانی از شاگردان وی بودند و ابومحمد حارثی و ابوالحسن بن عطّار و برزالی از او حدیث روایت کردند. [۸]
ابن رجب، زین‌الدین، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۳۰۸، قاهره، ۱۳۷۲ق.
اسماعیل بن خباز شرح حال وی را به گونه‌ای سخت مبالغه‌آمیز در ۱۵۰ جزء نوشته که تنها بخش کوچکی از آن به زندگی شمس‌الدین ارتباط دارد. ۵ - آثاراز کتاب‌های وی می‌توان این‌ها را نام برد: مختصر منهاج القاصدین، دمشق، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م؛ الشّافی، قاهره، ۱۳۴۱ق/۱۹۲۳م. [۹]
ذهبی، شمس‌الدین محمد، دول الاسلام، ص۳۸۱، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۱۰]
صقاعی، فضل‌الله، تالی کتاب وفیات الاعیان، ج۱، ص۱۰۶، به کوشش ژاکلین سوبله، دمشق، ۱۹۷۴م.
[۱۲]
یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۱، ص۱۹۷-۱۹۸، بیروت، ۱۳۹۰ ق.
[۱۳]
ذهبی، شمس‌الدین محمد، تذکرة الحفاظ، ج۴، ص۱۴۹۲، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[۱۴]
ابن طولون، محمد، الفوائد الجوهریّه فی تاریخ الصّالحیّه، ج۱، ص۱۵۷-۱۵۸، به کوشش محمد احمد دهمان، دمشق، ۱۴۰۱ق.
۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آل قدامه»، شماره۴۴۸. |